اشاره‌ای به کتاب به قلم دکتر محمدجعفر محمدزاده
محمّد یا محمود خوارزمی ملقب و مشهور به "پوریای ولی" مرشد عارف، شاعر و پهلوان نامی و مشهور ایرانی در ورزشهای باستانی و زورخانهای است که تا کنون آنچه از نام و آوازه این پهلوان نامدار گفتهاند و شنیده‌ایم حول همین قسم اخیر است. گرچه درباره‌ی سال ولادت و وفات این اسطوره پهلوانی ایرانی، پژوهشگر ارجمند این اثر به قدر مستوفی و با شیوه‌ای محققانه سخن رانده است، اما به درستی چه توفیر می‌کند که پوریای ولی 69 سال زیسته باشد یا 79 سال، در خیوه خوارزم مدفون باشد یا در خوی آذربایجان و یا در فومنات گیلان، مهم این است که پوریای ولی هر کجا زاده باشد و هر کجا آرام گرفته باشد، در سرتاسر فضای پهلوانی و عرفانی ایران‌زمین زنده است و در همه‌ی سرزمینهای پارسی نام و آوازه دارد و ایرانی هر کجا که باشد او را از خود میداند و از این روست که در هر کجا آرامگاه او زیارتگاه است و آن را "حضرت پهلوان" مینامند. آنچه در این اثر پژوهشی میخوانیم جلوههای دیگری از این اسطوره بلند‌قامت تاریخ ایران است. در این اثر نه چندان مطول، با پوریای ولی آشنا میشویم که پایه‌گذار آیین و شعائری در پهلوانی جوانمردی و سلوک روحانی است. با پهلوانی روبه‌رو میشویم که مرشد عارف است و شاعری که گنجینه به جا مانده از او یعنی منظومه عرفانی "کنزالحقایق" در ابواب معنی و ترسیم سلوک عرفانی شانه به شانه آثار بزرگی چون گلشن راز شیخ شبستری و منطق‌الطیر عطار و آثار سنایی دارد. تأثیر پوریای ولی فقط محدود و منحصر به زورخانه و ورزش پهلوانی نیست که از پس قرنها هنوز هم شأن والای معنوی‌اش او را سرمشق و پاره‌ای از آداب زورخانهای در میان پهلوانان به نام او ثبت و رنگ و مانایی و ماندگاری گرفته است، بلکه تأثیر نام و آثار پوریای ولی را در آثار ادب فارسی چون نفحات‌الانس جامی و اشعار دیوان شاه نعمت‌الله ولی و در ردیف سلسله‌های عرفانی میتوان جستجو کرد. آنچه نویسنده و پژوهشگر این اثر پرده از رخ آن برداشته است که گاه به شکل داستان‌های تاریخی مینمایاند، آمیختگی شعر و ادب و عرفان و پهلوانی با یکدیگر است که یکجا در پوریای ولی گرد آمده است به نحوی که تفکیک‌ناپذیر مینماید. بیان نمونه‌های زیبا و جذاب از منظومه عرفانی" کنزالحقایق" و رباعیات منسوب به پوریای ولی، از دیگر ویژگی‌های این اثر پژوهشی است که از این جهت نیز برای نشان دادن مراتب معنوی صاحب آن اثر‌گذار و هوشمندانه برگزیده شده است.
